Vrijheid van meningsuiting staat wereldwijd zwaar onder druk. Vooral de stemmen van minderheden, mensenrechtenactivisten en wie regeringen openlijk durft te bekritiseren worden gesmoord. Daarom vindt van 2 tot 4 mei 2019 de vierde editie van de Freedom Book Fair plaats, in het Haagse Migratie Museum. Onder de banner ‘Reclaiming Space’ zullen boekpresentaties, filmvoorstellingen, een fototentoonstelling, workshops en paneldiscussies worden georganiseerd, geleid door wie de vrijheid met hart en ziel verdedigt.
Een panelgesprek over Arabische literatuur in Europa, een documentaire over de revolutie in 1972 in Nicaragua, een lezing over Koerdische literatuur, een performance door de Palestijnse schrijfster Farah Barqawi, en veel, veel meer. Schrijvers, journalisten, mensenrechtenactivisten en kunstenaars—mannen én vrouwen—uit de vier windstreken verrijken dit jaar het festivalprogramma. Deze diversiteit en inclusiviteit is ook weerspiegeld in het team achter de Freedom Book Fair, zowel qua achtergronden als interesses van de teamleden. Eén van de drijvende krachten achter het festival is namelijk The Hague Peace Projects, een lokale, dynamische vredesorganisatie. We spraken met Fatma Bulaz, die dit jaar als programmacoördinator dienst doet.
Hoe zou je Freedom Book Fair omschrijven aan iemand die het festival niet kent?
Het is een platform waar schrijvers, journalisten en kunstenaars vanuit de hele wereld samenkomen om te discussiëren, verbinding met elkaar te zoeken, de dialoog aan te gaan en de aandacht te vragen voor het werk dat ze doen. Het gaat echt om het creëren van ruimte, het opeisen van een veilige plaats om het te hebben over belangrijke onderwerpen zoals mensenrechtenschendingen. We willen tegelijk bewustzijn creëren voor wat er in de wereld gebeurt—en dat is zeker geen ver-van-je-bed-show. Denk maar aan de in 2017 vermoorde onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia uit Malta, of haar eveneens vermoorde collega Victoria Marinova uit Bulgarije. Zulke verschrikkelijke schendingen willen we aan de kaak stellen.
Waar komt het idee om dit te organiseren vandaan?
Tussen 2013 en 2015 pleegden extremisten een groot aantal aanslagen in Bangladesh. Ze richtten zich onder andere op bekende schrijvers en bloggers, die zich in die tijd uitspraken over thema’s als vrije meningsuiting, politiek en religie. Op 21 februari wordt in Bangladesh de Dag van de Moedertaal gehouden, wat de Dhaka Academy jaarlijks viert met een boekenmarkt, die altijd al ruimte bood voor bijeenkomsten en open discussies onder intellectuelen. Activist, schrijver en blogger Avijit Roy werd in 2015 op een brutale manier vermoord door een groep extremisten toen hij op terugweg was van de boekenmarkt. Als antwoord organiseerde The Hague Peace Projects in 2016 samen met gevluchte bloggers uit Bangladesh een alternatieve boekenmarkt in Den Haag, om de aandacht te vestigen op het gebrek aan vrijheid voor al wie leeft onder een autoritair regime. De aanslagen in Bangladesh leidden immers tot zelfcensuur bij die schrijvers, en dat is niet beperkt tot dit land. Dat willen we aankaarten, die shrinking spaces. Het arresteren van journalisten, journalisten die veroordeeld worden tot de doodstraf, en dat in zowel Egypte, als Malta, Slowakije… Het is zeer verontrustend.
Een aantal van de sprekers van deze editie.
Hoe vermijd je dat dit discours gekaapt wordt door rechts?
We reclaimen de term vrijheid van meningsuiting. Rechts, in zowel Nederland als België, gaat ermee aan de haal en gebruikt het recht op vrije meningsuiting om haat te zaaien. Rechts wil eigenlijk niet meer dan het recht op beledigen. Een Baudet of een Wilders eigent zichzelf in die mate de slachtofferrol toe dat ik het victim shaming wil noemen. Bij haat prediken trekken wij de grens. Ik maak daarbij ook geen onderscheid tussen het ene extremisme en het andere, tussen extreem-rechts en religieus extremisme. Wij willen de focus leggen op de minderheden, zowel in Nederland als daarbuiten. Want die geluiden horen we niet. We reclaimen dit recht voor de kleinere groepen. We staan zeker open voor dialoog, maar zijn tegelijk heel selectief over wie we een podium bieden.
Hebben jullie het ook over het beperken van de vrijheid van meningsuiting voor minderheden in Nederland en België? Ik denk bijvoorbeeld aan het ontslag van Rachida Lamrabet bij Unia, of het hoofddoekenverbod.
Ja. Institutioneel racisme komt duidelijk naar voor in onze boekenselectie. Volgens data verzameld door organisaties als Meld Islamofobie, krijgen veel vrouwen in Nederland te maken met islamofobie, of discriminatie op basis van hun religie, achtergrond, naam, of het dragen van een hoofddoek. Het feit dat minderheden in Nederland, zoals moslims en zwarte mensen, dagelijks geconfronteerd worden met racisme benoemen wij ook. Vorig jaar hadden we Hélène Christelle te gast. Ook Rachida Aziz als auteur van Niemand zal hier slapen vannacht, en Anousha Nzume, die Hallo witte mensen schreef.
We kaarten sterk aan dat schrijvers en dichters buiten onze landsgrenzen in de gevangenis terechtkomen, maar kijken dus ook zeker op nationaal niveau. Minderheden zijn op Nederlands regeringsniveau nog altijd sterk ondervertegenwoordigd, en daar moet verandering in komen. Zo vinden we het heel belangrijk om een podium te geven aan schrijvers en denkers met een biculturele achtergrond. Om een voorbeeld te geven: bij de voorstelling van een documentaire over Congo hebben we er bewust voor gekozen om niet drie witte mensen op het podium uit te nodigen. Zelfrepresentatie, reclaiming space en ownership zijn voor ons van enorm belang, zodat niet iemand over een andere groep gaat praten op een zelfgenoegzame, neerbuigende manier. We geven ruimte aan de mensen zelf, niet aan witte ‘experten’ die praten óver: over een gebied, over anderen.
Freedom Book Fair 2019 – de voorbereidingen.
Wat is nieuw dit jaar?
Vorig jaar lag onze focus heel erg op persvrijheid. Dit jaar hebben we het ook over andere, creatieve manieren van expressie. We willen mensen samenbrengen door middel van cultuur. Het is ons aardig gelukt met poëzie, documentaires, theater, storytelling, een fototentoonstelling… We zijn ruimer gaan kijken naar wat freedom of expression is en beperken ons niet enkel tot het begrip freedom of speech.
Bovendien vinden wij het belangrijk om een platform te bieden voor verhalen, literatuur, boeken die niet in het Nederlands of Engels zijn vertaald. Dat is heel erg uniek. Zo gaat Canan Marasligil met de Honduriaanse dichteres Lety Elvir en haar Afghaanse collega Homaira Nakhat Dasgirzada in dialoog, waarbij ze elk hun werk delen in hun moedertaal. Waarom zouden we enkel mensen uitnodigen die vloeiend Engels of Nederlands spreken? We trachten unieke verhalen, die wel degelijk bestaan maar niet worden gezien, naar de voorgrond te brengen. Daarmee betrek je een breder publiek.
Daarnaast besteden we dit jaar aandacht aan Latijns-Amerika, bijvoorbeeld aan wat er aan de gang is in Nicaragua. In Nederland is vrij weinig te horen over wat president Ortega zijn volk aandoet. Zo zijn vorig jaar in één maand driehonderd demonstranten vermoord. Op onze boekenmarkt kan je nu ook boeken uit Latijns-Amerika vinden, naast het standaardaanbod van onder andere Arabische boeken verzorgd door Lagrange Points. Bovendien gaan we de huidige revolutie in Soedan belichten, vanuit het perspectief van de burgers zelf.
Waarom hebben jullie voor het Migratie Museum gekozen als locatie?
We dachten eerst aan een locatie in de Schilderswijk, maar kwamen later tot de conclusie dat we echt onze ruimte in het stadscentrum hoorden te claimen. We gingen kijken bij verschillende theaters, maar die waren veel te duur. Toen tipte een vriend ons over het Migratie Museum. We zijn echt blij met deze samenwerking, want we delen dezelfde visie: het vertellen van verhalen van mensen en die delen met een groot publiek. Dat is voor ons echt belangrijk. Het museum profileert zich net als ons als een ontmoetingsplaats.
Freedom Book Fair — 2, 3 en 4 mei 2019 — Migratie Museum (Hoge Zand 42, Den Haag)
Volg de laatste Freedom Book Fair-updates op Facebook. Het volledige programma vind je hier.
Het bericht Freedom Book Fair: Fatma Bulaz verscheen eerst op al.arte.magazine.